Türkiye ekonomisinin 2020 karnesi

Türkiye; içerde ve dışarıda yaşanan çeşitli gelişmelerle hareketli bir yılı geride bıraktı. İlk olarak Çin'de ortaya çıkarak global bir sorun haline gelen Coranavirus salgınının Türkiye’ye geldiği Mart ayı itibari ile dolar kurundaki artış, hız kesmeden devam etti. İnsan yaşamını değiştirdiği kadar dünya ekonomisini de tesiri altına alan Coronavirus, ekonomik kaygıları beraberinde getirdi.

Pandemi süreci boyunca yaşanan kaygılar, alınan ekonomik tedbir ve destekler, TC Merkez Bankası ve Hazine ve Maliye Bakanlığındaki görev değişiklikleri, 2020 yılına damga vurarak ekonomiyi etkileyen başlıca faktörler oldu.

Dolar rekor üstüne rekor kırdı!

2020 yılına 5,95 TL seviyesinde başlayan dolar kuru, yılın ikinci yarısında 6,44-6,65 TL bandında seyretti. Genel olarak yıl boyunca dış ilişkiler ve Coronavirus salgınının yol açtığı ekonomik kaygılar ile yukarı yönlü ivmeyle seyreden dolar kuru, ABD’deki seçimlerin de etkisiyle 2020 yılının en yüksek seviyesini 6 Kasım’da 8,57 TL seviyesinde görerek tarihi rekor kırdı. Ekonomi yönetiminin değişmesi ve politika faizini yüzde 10,25’ten yüzde 15’e, yani fiili fonlama faizi düzeyine çekip, fonlamada sadeleşmeye gitmesi ile birlikte dolar az da olsa aşağı yönlü ivme göstererek 2020 yılını 7,43 seviyesinde kapattı. Türk lirası dolar karşısında yıl boyunca yüzde 24 oranında değer kaybetti.

MTM’nin medya raporuna göre dolar, yılbaşından itibaren toplam 1 milyon 660 bin 418 haberde yer aldı.

Euro kuru da dolarda olduğu gibi 2020 yılında yukarı yönlü ivmeyi seyretti. Yılın ilk işlem gününe 6,67 TL seviyesinde başlayan Euro, yılın en yüksek seviyesi olan 10,17 TL’ye çıkarak tüm zamanların en yüksek seviyesini gördü ve 2020 yılını 9,08 TL seviyelerinde kapattı.

2020 yılının kazandıranı altın oldu

Yeni yılın ilk işlem gününe 291,1 TL gram fiyatı ile başlayan altın, 2020 yılında en çok kazandıran yatırım aracı oldu. Coronavirus salgınının neden olduğu belirsizlikler, güvenli liman olarak bilinen altına talebi arttırdı. Yılın en yüksek seviyesi olan 527,00 TL’yi 6 Kasım tarihinde gören altın, bir önceki yıl kapanışına göre yüzde 55,91 artarak yatırımcısının yüzünü güldürdü. 2019 yılını 1.144,24 puandan tamamlayan BIST 100 endeksi 2020 sonunda 1.476,72 puana yükseldi. Endeksteki yıllık artış 332,48 puan ve yüzde 29,06 olarak gerçekleşti. 2019 yılında 291,20 liradan satılan 24 ayar külçe altının gram satış fiyatı, 2020 yılının son işlem gününde 454,00 TL’ye yükseldi. 2019 yılını 1.939,00 TL civarında tamamlayan Cumhuriyet altınının satış fiyatı ise bu senenin sonunda 3.011, TL oldu. Cumhuriyet altınının satış fiyatında bu yıl yüzde 55,29 artış kaydedildi. Rekor üstüne rekor kırarak TL karşısında yüzde 56 oranında değer kazanan altın, 2020 yılı boyunca toplam 599 bin 818 haberde yer aldı.

Ekonomik İstikrar Kalkanı devreye alındı

Coronavirus salgınının ekonomide açtığı yaraları iyileştirebilmek amacıyla yeni “Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi” devreye sokuldu. Tarihin en büyük kredi paketi olarak hazırlanan ekonomi paketi, işverenden esnafa, çalışandan emekliye kadar pek çok kesim için önemli maddeler içerdi. Konuttan otomobile, tatil ve sosyal harcamaları dahi kapsayan paket, vergi ödemeleri ile ilgili düzenlemeyi de içerdi.

Ekonomik istikrar kalkanı paketi ile birlikte; 2 milyondan fazla mükellefin muhtasar, KDV ve prim ödemeleri 6 ay ertelendi. Böylece, yaklaşık 53,6 milyar liralık tahsilat ertelenmiş oldu. Nakit akışı bozulan firmaların bankalara olan kredi anapara ve faiz ödemeleri asgari 3 ay ötelendi ve gerektiğinde bunlara ilave finansman desteği sağlandı. İç havayolu taşımacılığında 3 ay süreyle KDV oranını yüzde 18’den yüzde 1’e indirildi. İhracattaki geçici yavaşlama sürecinde kapasite kullanım oranlarının korunması amacıyla ihracatçıya stok finansmanı desteği verildi. Bu dönemde işlerinin olumsuz etkilendiğini beyan ederek talepte bulunan esnaf ve sanatkârların Halkbank’a olan kredi borçlarının, Nisan, Mayıs ve Haziran anapara ve faiz ödemeleri 3 ay süreyle ve faizsiz olarak ertelendi. Kısa Çalışma Ödeneği devreye alındı. Böylece faaliyetine ara veren işyerlerindeki işçilere geçici bir gelir desteği verirken, işverenlerin de maliyetini azaltmış oldu. En düşük emekli maaşı 1.500 liraya yükseltildi. Her kesimi kapsayan ve birbirinden önemli maddeleri içeren Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi, Medya Takip Merkezi’nin raporuna göre 2020 yılı boyunca toplam 3 bin 89 haberde yer alırken, kısa çalışma ödeneğinden ise toplam 194 bin 654 haberde bahsedildi.

2020 yılı boyunca ekonomide öne çıkan bazı konular şöyle sıralandı:

Türkiye'nin Otomobili'nin tasarımları için tescil başvuruları yapıldı.

7 Ocak’ta yürürlüğe giren düzenleme ile Türkiye’de tanzim satış noktalarında satılan patates ve kuru soğan gibi ürünlerin ihracatında ön izin belgesi şartı getirildi.

Hazine ve Maliye Bakanlığı, kurumsal yatırımcılara yönelik altın tahvili ve altına dayalı kira sertifikası ihracı gerçekleştirdi.

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak, 2 yıllık gösterge tahvilin faizinde yüzde 9,96 ile Kasım 2016'dan bu yana ilk kez tek hanenin yakalandığını bildirdi.

Covid-19 tedbirleri kapsamında benzine yüzde 3 etanol karıştırma zorunluluğu 3 aylığına askıya alındı.

Etil alkol, kolonya, dezenfektan, hidrojen peroksit ve medikal kumaş ihracatı kayda bağlandı. 

Yeni tip Coronavirus salgını kapsamında alınan önlemleri içeren "Ekonomik İstikrar Kalkanı Paketi” duyuruldu.

Tarım ve Orman Bekir Pakdemirli, tarımsal destek kapsamında üreticilere toplam 1 milyar 572 milyon 500 bin lira ödeme yapılacağını duyurdu.

Ticaret Bakanı Ruhsar Pekcan, market, manav ve pazarda ambalajsız satılan yaş sebze ve meyvelerin tüketicilerce seçilmeden, hijyenik koşullarda satışa sunulacağını duyurdu.

Hava yolu ile yolcu taşımacılığı hizmetlerinde yüzde 18 olarak uygulanan Katma Değer Vergisi (KDV) yüzde 1'e indirildi.

Karadeniz'deki yeni doğalgaz rezervi 320 milyar metreküp olarak açıklandı. Çalışmaların sonunda 4 bin 445 metre derinlikte 85 milyar metreküp daha ek rezerve ulaşılarak rezerv 405 milyar olarak güncellendi.

Arz güvenliği için tıbbi maske, solunum cihazı, etil alkol ithalatında ilave gümrük vergisi kaldırıldı.

Covid-19'la mücadele sürecinde firmalara, işçi çıkarmak ya da çalışanlarına ücretsiz izin vermek yerine Kısa Çalışma Ödeneğine başvurmaları çağrısında bulunuldu.

Covid-19'la mücadele tedbirleri kapsamında uygulanan kısa çalışma ödeneğine 200 binden fazla firmanın, 2 milyondan fazla çalışan kapsamında başvuruda bulunduğunu ve bunlardan 700 bininin onaylandığını bildirdi.

Bireysel Emeklilik Sistemi'nde (BES) katılımcı adına bireysel emeklilik hesabına ödenen katkı payları için devlet katkısı oranı, yabancı para cinsinden yapılan ödemelerde yüzde 10 oldu.

Ekonomik İstikrar Kalkanı kapsamında atılan adımların toplam tutarının 200 milyar liraya ulaştığı bildirildi.

TOBB "Nefes Kredisi"ni yeniden devreye aldı.

Cep telefonu ithalatına, birim gümrük kıymeti adet başına 200 doların altında olanlar için gözetim uygulaması getirildi.

Sigara ve tütün ürünlerinde asgari maktu vergi tutarı yüzde 17,18 artırıldı.

Otobüs biletlerine tavan fiyat geldi.

Finansman bonolarında stopaj oranı yüzde 10'dan yüzde 15'e yükseltildi.

Fahiş fiyat artışı ve stokçuluk uygulamalarına yönelik denetim ve incelemelerde bulunacak ve gerektiğinde idari para cezası kesebilecek olan “Haksız Fiyat Değerlendirme Kurulu” oluşturuldu.

Cumhurbaşkanı Kararıyla, açık hava ağaçlarının gümrük vergisi oranı yüzde 19,5'e, tabii mantarların gümrük vergisi oranı da yüzde 15'e çıkarıldı.

İthalatta 400'ün üzerinde eşya için değişen oranlarda yüzde 10'a kadar ilave gümrük vergisi uygulandı.

Maske üretiminde girdi olarak kullanılan medikal kumaşlara uygulanan ilave gümrük vergisi ekime kadar yüzde 20'den 0'a düşürüldü.

Türkiye'de üretimi bulunmayan 125 özel tanımlı ürünün gümrük vergilerinin düşürülmesi kararlaştırıldı.

Bazı demir çelik ürünlerinde uygulanan ve geçici olarak artırılan gümrük vergilerinde süre uzatımına gidildi.

E-Tarım Portalı kullanıma açıldı.

115 işlenmiş tarım ürünü için yüzde 4,3 ile yüzde 20 arasında değişen oranlarda ilave gümrük vergisi getirildi.

Taşınmaz ticareti düzenlemesiyle yetki belgesi almadan emlakçılık yapılmayacağı kararlaştırıldı.

Mercimekteki yüzde 19,3 gümrük vergisi 1 Ocak 2021'e kadar yüzde 9'a düşürüldü,

Yağlık ayçiçeği tohumunda ise gümrük vergisi ve toplu konut fonu 1 Temmuz 2021'e kadar sıfırlandı.

Garanti belgeleri ve servis fişlerinde "elektronik" döneme geçildi.

TC Merkez Bankası Başkanı Murat Uysal görevinden alınarak, yerine Cumhurbaşkanlığı Strateji ve Bütçe Başkanı Naci Ağbal atandı.

Hazine ve Maliye Bakanı Berat Albayrak'ın görevden af talebinin kabul edildi, Hazine ve Maliye Bakanlığına Cumhurbaşkanı Kararı ile Lütfi Elvan atandı.

Borç yapılandırması ve istihdam teşvikine ilişkin düzenlemeleri de içeren "Bazı Alacakların Yeniden Yapılandırılması ile Bazı Kanunlarda Değişiklik Yapılması Hakkında Kanun" Resmi Gazete'de yayımlanarak yürürlüğe girdi. Düzenleme kapsamında Gelir Vergisi, Kurumlar Vergisi, KDV, MTV, ÖTV, tüm idari para cezaları, KYK borçları, Hazine alacaklarını kapsayan vergi borçları yapılandırıldı.

Asgari Ücret Tespit Komisyonu'nun belirlediği 2021 yılında geçerli olan asgari ücret brüt 3.577,50 TL, net 2.825,90 TL olarak açıklandı. Bekâr, evli, eşi çalışan, 2 çocuğu olan gibi, işçinin durumuna göre verilen AGİ 2021'de yüzde 21,56 oranında zamlandı. (İLKHA)